martedì 22 settembre 2015

PESUCIU (Pietro Pisurci) Giuanne Maria 'Emela, "Antada" antiga terra 'e poesia .. libberu de Anghelu Carboni ed. "il torchietto"

PESUCIU (Pietro Pisurci) Giuanne Maria 'Emela, "Antada" antiga terra 'e poesia .. libberu de Anghelu Carboni ed. "il torchietto"

PESUCIU (Pietro Pisurci) Giuanne Maria 'Emela, naschidu in su 1707 in  Bantine (Pattada) e mortu inie su  31.12. 1796















dae  'Antada  de Angelo Carboni


GIUAN MARIA DEMELA PESUCIU: SA VIDA E SAS CANTONES 

Angelo Carboni 

It’est sa poesia oe? E ite logu si podet dissignare a sa poesia sarda? Un’anzilla de sa literadura chi ‘enit giamada a narrer sa sua in calchi convegno pro pagos e in maigantos premios chi lassan solu calchi trata in sos giornales, innantis chi falet s’olvidu. Epuru amus un’istoria literaria bundanziosa e sa poesia sarda de oe podet istare a costazu a maiganta poesia ‘manna’. Forsi, sa presse de su mundu ‘e como, at fatu a mediu chi esseret posta a banda e acuvada dae ateros generes literarios; un’ispescie de ‘itellu pianghe poddas. Ma sa paraula, chi at sempre sinnadu su caminu de s’omine, restat su solu mediu pro dare ‘oghe a sentidos, pispinzos, amarguras, anneos, disaogos e isperas. «Bois faeddades cando azis perdidu sa paghe chin sos bostros pessamentos... ca su pessamentu est un’ae lezera chi, in una presone ‘e paraulas, podet ispargher sas alas ma no podet bolare», narat su poeta libanesu Kalhil Gibran. Duncas su pessamentu isciau de sa paraula. No est indebadas chi s’omine at dae prinzipiu chircadu de si pesare in bolu dae su labirinto de su pessamentu. E sas primas paraulas sun istadas paraulas de poesia. No bi cheret fantasia meda pro torrare a Gilgamesh, a su Cantigu ‘e sos Cantigos... In Sardigna puru sos primos esempios de literadura sun in poesia, signale chi dae tando, e dae sempre, fit sa fromma pius ladina pro che poder bessire dae sa gabbia de sa paraula pensada. No si cheret fagher fagher unu tratadu subra ‘e sa poesia né pius pagu sa cronistoria de sa literadura sarda, ma solu mustrare comente custa fromma siat andada perdende importanzia, fina in Sardigna, dae cando fit su solu mediu pro narrer sa vida e sas isperas de sa zente. Sa poesia at perdidu sa trata populare de innantis e sos mannos an lassadu una eredidade a pagos. No ischimus, o faghimus finta de no cumprender, leados comente semus dae sas lusingas de su mundu globalizadu, cantu custu patrimoniu leterariu nos podet ‘alu issinzare. Chin Giuan Maria Demela Pesuciu naschet sa poesia sarda. Meda an iscritu subra de a isse e divescias sun sas notiscias isbagliadas chi si poden agatare in sas biografias suas. Su numen, sa naschida e sa morte no sun sempre dignos de fide. S’istoricu tataresu Pascale ‘e Tola1 est su primu chi nd’at iscritu; su canonigu Ispanu de Piaghe prubbicheit una incunza de sas menzus poesias. Su peideru INSULA, num. 9 (dicembre 2010) 33-47 1 Pasquale TOLA, Dizionario degli uomini illustri di Sardegna. Torino, 1837-1838. 3 4 bonesu Domenichinu Ena2 est su primu chi averigueit chin coidadu sos Quinque Libri de sa cheja de Santu Jagu de ‘Antina; isse pro primu cominzeit a si ponner calchi duda subra su veru numen de su poeta. Salvadore ‘e Tola,3 in sa prubbicascione pius cumpleta mai fata subra su peideru ‘antinesu, leat pro ‘onas zertas ifrommasciones de don Ena, ma ponet fatu a sos primos biografos pro su numen e sa data ‘e naschida. Custu at sighidu a cufrimmare isbaglios antigos chi sun restados in s’istoria de sa poesia sarda. Su numen de su poeta no est né Pedru Pisurzi, né su 1724 est s’annu ‘e naschida de su nostru, comente amus a bider luego. Cuss’annu nascheit Pedru Maria,4 su minore de sos frades de Mela Pesuciu, ma no est su poeta. Pisurzi, Pisurci, no sun ateru che una falta manna, naschida, in su 1800, dae sa moda de italianizare sos sambenados sardos. In sos registros de ‘Antina agatamus solu sas frommas Pisuciu, Pesuchu, chin grafia ispagnola ma nadu ‘Pisuciu’ e ‘Pesuciu’. Istoria e misteriu de custu numen cominzan, in sa segunda meidade de su ‘600, in Patada cando, in sos liberos de cheja, agatamus s’improveru Pesuciu, assoziadu a su sambenadu de Mela. In su 1703 afidein su babbu e sa mama de su poeta,5 dae su Liber Matrimoniorum nd’essit a pizu chi su babbu de su peideru poeta fit patadesu; eacò ispiegada s’origine de su numen. Sighende a averiguare in sos registros de sos batijimos, nd’est bessidu a pizu chi Salvadore Mela e Maria Era apein 8 fizos: sa prima nascheit in su 1704, registrada solu comente «figia de Salvadore Pisuzu de Mela e de Maria Era»; su segundu fizu, Joannes Maria, est su poeta famadu chi nascheit in su 1707.6 Un’atera sorre, Madalena, est naschida in su 1710; in su 1712 nascheit Juan Gavinu, in su 1715 Juan Thomas; in su 1718 nascheit Pasqua Sanctora, in su Angelo Carboni 2 Domenichinu ENA, Sardu so. Tipografia Gallizzi, Tatari, mese de triulas de su 1984. 3 Pietro PISURZI, Cantones, a cura de Salvadore Tola. Edizioni della Torre, Cagliari, 1990. 4 Registru de sos batijimos de ‘Antina, annos 1685-1765: «Die de septembre su annu 1724 Bantina. Per me Juan Maria de Ledda cura est istadu batigiadu unu figiu de Salvatore Pisuciu de Mela e de Maria Era Cubeddu coniuges quale tenet a nomen Pedru Maria P. P. Nigola Era et Graxia Sogia de Aquenza de sa presente villa. Juan Maria de Ledda cura». 5 Registru de sos afidos dae s’annu 1670 a su 1777: «A 25 de novembre de 1703. Per me Juan Andria Spanu cura si es dadu su verbu de presente in sa ecclesia de S.tu Giagu a sas personas de Salvadore Mela Beciu de sa villa de Pattada et a Maria Era de Jana Testes presentes Antoni Cubeddu et Antoni Era. Idem Ispanu». Est ladinu chi Beciu podet esser su sambenadu de sa mama, in custa registrazione no an impitadu s’improveru. 6 Registru de sos batijimos de sa cheja de Bantina dae s’annu 1685 a su 1777: «A 25 de freargiu de 1707. Per me Juan Andria Ispanu est istadu baptizadu unu figiu de Salvadore Mela Pisuciu et de Maria Era. Nomen eius Joannes Maria. Pro patrini Juan Paulu de Monte et Julia Melone. Idem Ispanu». 3 5 1721 Pasca e in su 1724 su già mentovadu Pedru chi at procuradu tantu triulu e meda an cunfusu chin su poeta. In totu custos atos, impare a su numen de Salvadore Mela, cumparin sos improveros de Pisuzu, Pisuciu e Pesuchu. Sa familia de su poeta fit povera meda, comente resultat in sas registrasciones de sas mortes de sa mama, de su babbu e de ateros parentes custrintos de su poeta. B’est iscritu: «No at fatu testamentu pro esser poveru». Sa mama morzeit in su 1725, mentres su babbu in su 1733. No resultat veridade chi su poeta lêit sos ordines presbiteriales in su 1758, comente naran meda biografos, ca cando morzeit su babbu, su poeta aiat 26 annos e fit già peideru, tant’est chi sa nota de sa morte benit frimmada dae a isse e l’acumpanzeit a s’interru.7 Giuan Maria de Mela Pesuciu narat missa in su 1732 in su mese de maju. Difatis in su Liber Matrimoniorum de su 1733 resultat chi «Juan Maria Pesuchu cura», in su mese de giannalzu afideit duos paesanos suos. B’at ateras registrasciones de batijimos, afidos e mortes iscritas dae a isse in s’annu 1733 e si frimmat sempre Juan Maria Pesuchu; duncas creimus de ch’aer bogadu ‘onzi duda subra sa vera identidade de su poeta chi podiat solu esser Giuan Maria de Mela Pesuciu e no su frade Pedru; Pisurci o Pisurzi no sun ateru che numenes inventados dae calchi biografu, chena cabu ne coa. Dae su 1733 no cumparit pius in sos liberos de cheja, signale chi fit istadu imbiadu a calch’atera ‘idda comente curadu ‘e sas aminas, dae su piscamu de s’Alighera, diocesi a ue tando apartenian Patada e Bantina. B’est chie narat ch’isteit tantos annos viceparrocu in Tissi, ma sa notiscia no at cufrimma peruna. Dae cando, in su 1751, torrat a Bantina,8 in cussos annos sos registros fin iscritos in ispagnolu, si frimmat sempre Juan Maria Demela, no impitat pius Pesuchu, forsis ca in sos annos atesu dae ‘Antina aiat devidu impitare su veru numen, chena improveru perunu. Interessante a custu riguardu est una nota ‘e morte, inue cumparet Juan Maria Pesuchu cando si faeddat de su testamentu, mentres chi a fine registrascione b’est sa frimma de Juan Maria Demela cura. Custu paret proare cantu su numen Pesuchu beniat impitadu informalmente dae sos Bantinesos e dae a isse, mentres chi su veru numen cumparet in sas notas de sos divescios sacramentos. GIUAN MARIA DEMELA PESUCIU: SA VIDA E SAS CANTONES 7 «Die 24 de 7bre de su annu 1733. Bantina. Atesto heo baxu iscritu cura qui su subradictu die ad passadu dae custa ad megius vida sa persona de Salvadore Pesuchu, ad recidu su sacramentu de sa extrema uncion et no ad fatu testamentu pro esser poveru. Juan Maria Pesuchu cura». 8 Su fatu est testimoniadu dae registrasciones fatas dae a isse in sos liberos mentovados. 3 6 Dae su 1751 restat pro sempre in Bantina, innantis comente vicariu, poi ajuende sos ateros peideros, sos bantinesos Juan Maria de Ledda e Thomas Falchi, s’utieresu Juan Solinas e Joseph Muredda de Orotelli in sas funziones religiosas e, comente narat su connotu, istraviendesi chin sa ‘inzighedda e ortu a costazu a domo sua. Ateras notiscias sun cussas pagas chi si poden agatare in sos ammentos de sos bezos e calchi ifrommascione chi si nde podet bogare a pizu dae sas cantones. In «Tremende nde so che canna», sas paraulas de su procuradore ‘e corte lu descrien guasi comente unu chi, francu de ‘Antina, pagu connoschiat de sa vida; mentres chi mustrat, in cussa e ateras cantones, de connoscher meda de cussos tempos e no solu ca fit omine ‘e cheja. Ponet una cantone in cadduresu e, comente guasi totu in cussos tempos, connoschiat de bestiamine, caddos e de caza. Mustrat de connoscher ‘onzi cuzolu de s’animu ‘e sa zente, sos disizos, penas e isetos. In sa mantessi cantone agatamus cufrimma de sa connoschenzia e amistade chin su cancellieri ‘e corte don Gavinu Cocco, cando, nachi, su magistradu e poeta utieresu si lu cheriat gigher a Casteddu pro tribagliare chin isse. Dae comente faeddan in custa poesia, poeta e magistradu paren fitianos meda. Est capaze meda chi s’amore pro sa poesia los sigheit a aunire. Podet esser puru chi si sian connotos chin s’ateru poeta utieresu, su padre Mateu Madau, amigu e connoschente de Gavinu Cocco. Sa memoria e sa tradizione naran puru chi b’aiat tratamentu ‘onu meda tra su oramai ‘ezu peideru de ‘Antina ei s’astru lughente nou de sa poesia sarda, su patadesu Padre Luca Cubeddu. Chi Pesuciu e Padre Luca sian istados amigos paret beru, prima ‘e totu ca ‘Antina e Patada sun sa mantessi cosa, poi ca Padre Luca, dae criadura, fit amantiosu de poesia e no podiat no connoschere su poeta ‘antinesu, fina ca cando Pesuciu morzeit, Padre Luca aiat guasi 40 annos e, in finis, ca in zerta poesia de su patadesu su depidu chin G. M. Demela est ladinu meda. In Patada e in Bantina meda sun sas improvisadas e bessidas chi ‘alu s’ammentan de sos poetas antigos, difizile oe de narrer chin prezisione de chie sun. S’episodiu de su poeta chi fit selvende unu gargaju chi, poi de s’aer bogadu sas iscarpas, pigheit a unu fundu ‘e figu pro si nde manigare e pienare unu pischeddu, e isteit obrigadu dae su poeta a recuire isculzu, meda naran chi fit de Padre Luca, ateros de Pesuciu. Cando sa mama de su piseddu andeit pro li torrare sos botes, l’improvereit de esser istadu «culzu e isfidiadu», su poeta rispondeit: Proite mi tratas de culzu e chi so istadu isfidiadu, si pius culzu est istadu su chi est recuidu isculzu. Angelo Carboni 3 7 Si narat puru chi s’otava torrada de Pesuciu: A bezu mi so fatu cazadore, su chi mai pensao e mi creia de m’enner sa fera fin’a pes. Deri sero nd’abbojei tres andende a bier a una funtana, duas mannas e una mediana, e pro sa pedde mi dei a sa minore. A bezu mi so fatu cazadore. isteit nada cando, passizende chin Padre Luca, s’anzianu peideru rispondeit a tres bajanas chi los fin ciaschende. Sos bezos ammentan chi una ‘ia, cando fit in chertu chin una ‘e sas sorres, naraian pro unu terrinu e, chin meraviza manna, lu ‘idein chin issa a gropa ‘e su caddu, andende a Nughedu pro aconzare sa briga, isse lis neit: Chertare che reales e istare che frades. S’ischit dae su Liber Status Animarum9 chi in su 1777, cando su poeta aiat 70 annos, istaiat impare a su nebode, peideru Thomas Falchi, fizu ‘e sa sorre Madalena, chi fit vicariu parrochiale de sa cheja ‘e Santu Jagu. Chin issos istaian puru sa sorre Madalena chin su maridu Franziscu Falchi, Giuanne Maria de Mela, fizu de Gavinu Pesuciu, frade de su poeta, Salvadore Picu e su frade de Thomas Falchi, Pedru chin sa muzere Bustiana Beciu de Patada. Un’istadu ‘e familia unu pagu triuladu... Fina a custos annos, in sos Quinque Libri de sa parrochia de Santu Jagu, sun deghinas e deghinas sas registrasciones fatas e frimmadas, como in sardu e latinu, posca in ispagnolu, dae su peideru e poeta ‘antinesu. Giuan Maria Demela Pesuciu morzeit pagu innantis de giomper sos nonant’annos, s’ultima die de s’annu 1796, e isteit interradu suta s’altare mazore de sa cheja ‘e Santu Jagu.10 Sempre in sos registros de cheja b’at notiscia de su testamentu religiosu de su poeta, chi lassat 100 iscudos pro celebrare duas festas a s’annu a su Coro ‘e Gesu e de Maria, 34 missas in 34 lunis de s’annu pro sas animas de su 9 Liber Status Animarum de sa cheja de ‘Antina, annos 1777-1806. 10 Liber Mortuorum annos 1777-1806: «Die 31 Decembris 1796. Bantina. Joannes Maria Demela Pesuciu, sacerdos nonaginta annos natus, mihi confessus et sacramentis ecclesiae religiose ac pie susceptis obiit in propria domo in comunione Sanctae Mater Ecclesiae, cuius corpus sepultum est in ecclesia Sancti Jacobi Apostoli intra praesbiterium. In quorum fidem. Muredda rector». GIUAN MARIA DEMELA PESUCIU: SA VIDA E SAS CANTONES 3 8 Purgadoriu e ingarrigat su nebode, su vicariu Thomas Falchi, de fagher de garante chin sa domo inue innantis istaiat e ue, a su mamentu de su testamentu, ‘alu abitaiat su nebode. In sa domo b’aiat ses aposentos, duos isostres, un’ortu o una corte serrada chin unu muru, a costazu a sa domo in su ‘ighinadu Su Furraghe de sa ‘idda de ‘Antina. Comente amus nadu innantis, su primu chi at faeddadu de Pesuciu est istadu Pascale ‘e Tola, chi narat chi su poeta ‘antinesu est unu de sos primos a aer cominzadu una poesia nazionale sarda e agianghet chi pagos che l’an coladu o acostazadu in ecellenzia poetica. Atesu dae sas regulas canonigas de sa poesia de tando, sa creatividade agatat ispirascione in su mundu de sa campagna e dae inie leat immagines e modellos. Lu giamat su poeta de sos pastores, su Teocrito sardu, chi cantat vida e amores de sos allegros e trancuiglios omines de campagna. Tola narat puru chi unu ‘e sos bantos pius mannos de su poeta est sa naturalesa de su faeddu ei sa forza e semplicidade de sa limba; sighit nende chi impitat unu limbazu divesciu meda dae su ‘e sos ateros poetas de su tempus, pius aculzu a su ‘e sa zente e pius pagu impastadu de modas furisteras comente, agianghet, fatein Luca Cubeddu e ateros poetas «vernacoli». Finit nende chi, chena timoria peruna, podet istare a costazu de sos menzus poetas istranzos. Faeddat puru de sas cantones pius famadas e cossizat de fagher un’incunza de sas menzus poesias, chirchende de ponner ordine e giaresa in sas maigantas versiones ispartas in tota sa Sardigna.11 Su primu a ponner fatu a custu cossizu isteit su canonigu piaghesu Giuanne Ispanu, unu de sos pius mannos connoschidores de s’istoria, archeologia e literadura sarda chi, a cominzare dae su 1863, prubbicheit una incunza manna de cantones ineditas in sardu logudoresu.12 De sas cantones iscritas dae su poeta ‘antinesu, impare a cussas pius connotas de «S’Abe» e de «S’Anzone», su canonigu piaghesu dat a Pisurzi – isse puru ponzende fatu a Pascale Tola lu giamat Pedru Pisurzi – parizas cantones: «Cando nos semus amados», «Si naras ch’as un’imbustu», «Tremende nde so che canna», «Poetas, dade a mie atenzione», «Intro ‘e ‘idda randende», «Ello a chie si no a tie», «Dae su primu istante», ma faddit dende a unu paesanu sou «Sa Cantone ‘e sa Fide» e narat chi «A Caza mind’andesi cuddu die» e «Difetos e maliscias de sas feminas» sun de iscritore disconnotu. 11 P. TOLA, Dizionario degli uomini illustri di Sardegna, mentovadu. 12 Giovanni SPANO, Canzoni popolari inedite in dialetto sardo centrale ossia logudorese, prubbicadu in chimbe liberos, in divescias tipografias de Cagliari dae su 1863 a su 1872. S’ultima edizione est cussa de S. Tola, ed. Ilisso, Nuoro, 1999. Angelo Carboni 3 9 Salvadore Tola bei ponet rimediu, ma in sa regolta sua mancan «Su Puddu» e «Ahi comente ti miro», chi est sa sighida de «Su Puddu». Fina R. Carta Raspi iscriet de Pesuciu;13 dat notiscias biograficas pro su pius faddidas, ma ‘antat meda sa satira e s’eleganzia de su versu: «Su versu sempre ‘onu, ‘innida s’ispirascione, lughida sa vena, organica s’istrofa, no si repitit mai, no b’agianghet mai paraulas de pagu contu e importu, sempre chin una ‘oghe alta, paret su ‘olu de un’abbila...». A sa fine de s’800 Pedru Nurra14 li dedicat parizas paginas; isse puru ‘antat sa naturalesa de su versu e su siddadu de immagines chi resessin a nde ‘ogare a pizu sa forza de sa limba comente in pagos ateros mamentos de sa poesia sarda. Poi de a issos, cantos an iscritu de poesia sarda,15 an dedicadu paginas importantes a su poeta ‘antinesu. Su liberu de Salvadore Tola, pubbricadu in su 1990, analizat totu chin atenzione e puntualidade mannas, faghet giaresa subra tantos isbaglios de innantis. Torrat a Pesuciu cantu, francu su numen, li aian leadu. Sa retroga pius intesa est cussa chi ‘idet su poeta comente su Teocrito sardu e unu de sos primos in Sardigna de poder esser acostazadu a su movimentu literariu de s’Arcadia. Pagu b’at in Pesuciu de sos «Idillios bucolicos e urbanos» e «Idillios» de s’iscritore gregu; sun pienos de riferimentos mitologicos e epicos, mentres chi in su poeta nostru no b’at signale perunu de antighidades e mitologia. Fina s’Arcadia paret una forzadura manna. Sa poesia de Pesuciu at raighinas chi no lu istegian dae su mundu sardu; sas cantones populares, sa poesia improvvisada, sos gosos chi, a bias, torran in s’istrutura de zertas cantones suas, paren frommare su background pius ladinu a sa poesia de Pesuciu. No b’at peruna fromma de contaminatio, fina si aiat fatu istudios mannos, iscriet e poetat comente cale si siat pastore o massaju sardu. Connoschiat, comente meda sardos, sas fabulas de Fedro e de Esopo, ma, a diferenzia de Padre Luca, no agatamus trata peruna né si podet narrer chi lis siat depidore. Sa vena poetica de Giuan Maria Demela naschet dae sos contos de foghile, dae sa satira, dae sa ‘oza e disizu de rier e de fagher a rier; est bene arraighinada in su mundu e soziedade sardos. 13 R. CARTA RASPI, Le più belle poesie / Pietro Pisurzi. Edizioni della Fondazione «Il Nuraghe», Cagliari, s.d. 14 P. NURRA, Antologia dialettale dei classici poeti sardi. Edizioni della Torre, Cagliari, 1897. 15 Notas interessantes sun istadas iscritatas in «S’Ischiglia» dae Antoni Sanna e Anzelinu Dettori, ateras paginas li sun istadas dedicadas dae Manlio Brigaglia e dae Domenichinu Ena. GIUAN MARIA DEMELA PESUCIU: SA VIDA E SAS CANTONES 4 0 Sas cantones de Pesuciu naschen dae sa vida de onzi die, dae cussu microcosmo chi est Bantina, e diventan de totu cando giumpan sas lacanas de sa ‘iddighedda; sun paraulas e poesia sardas ladinas. Sa sua no est solu poesia de campagna, comente si podet pessare a una prima letura, a daesegus de ‘onzi pegus, fina pagu cuada, b’est sa zente, chin viscios e ildinos, de sa ‘idda chi, sende peideru e babbu ‘e totu, no podiat mentovare a sa ladina. Pro cussu faeddat chin allegorias e apologos chi aian, innantis de totu, una funzione «didattica e morale», ei sas paraulas devian dare a s’intacu, chin unu limbazu nodidu chi sa zente aeret potidu luego cumprender. Est pro custu chi sa poesia ‘e Pesuciu est atesu meda dae sas musas d’Elicona, dae sas Elenas e Lesbias de Padre Luca. Ma mancu isse si podiat falare solu chin allegorias e contos in suspu, ponet tando fatu a un’atera semida ‘e poesia, cussa satirica e befajola ei su bersagliu diventat como cantu podet traviare sa vida de sos parrochianos suos. Comente at fatu bona parte de sa critica, no bi cheret meda fadiga e fantasia a bider in «S’Anzone» un’inamorada in s’animale mancadu e isperdisciadu e, in su pastore in su mancamentu, un’omine inamoradu chi no bidet ater’anzone si no sa sua. Ma sa cantone si podet leger in maneras divescias; torrat inoghe a conca cudda idea de sa poesia comente isperiescia «soggettiva», chi permitit de interpretare paraulas e simbulos chena lacanas, sempre però partende dae su «correlativo oggettivo», chi est su coro de ‘onzi poesia. Calecunu at bidu in custa cantone una riscritura de sa parabola evanzelica de s’anzone imberta e de su bonu pastore chi abandonat s’ama pro andare in chirca de s’anzone. Si torrat inoghe a sa lutrina, a s’issinzamentu cristianu chi tenet pius contu sas erveghes chi si perden de cussas chi no an mai dadu unu perché. Tantas ateras sun sas possibiles interpretasciones; a unu livellu pius altu, sa cantone podet diventare s’esempiu de una chirca pius manna. S’anzone, chi est su simbulu pius ladinu e antigu de Gesù Cristu, «Ecce Agnus Dei», in Pesuciu podet diventare una chirca pius fortunada de cussa medievale de su Santu Graal, Sambene Reale, ca finit cando s’omine, pustis de aer afrontadu «malesas, montes, buscos, imbestende de rujadis» totue, resessit a agatare s’anzone, liberendela dae su lupu, inoghe simbulu de su male, sa dificultade pro poder arrivire a s’intentu mannu de sa vida ‘e s’omine. S’allegoria faghet bidere su pastore ei sos amigos comente simbulu de s’umanidade; buscos, malesas e montes sun sas dificultades de custu mundu chi s’omine devet giumpare pro arrivire a su Deus-Anzone, ma innantis devet peleare contra a unu inimigu mannu; su lupu diventat metafora no solu de sos males de su mundu contadu dae su poeta, ma de sos males chi ‘enin dae fora, su Angelo Carboni 4 1 lupu no est unu pegus sardu, edducas inoghe achistat su valore de su male universale. Un’immagine chei custa si podet agatare in maiganta literadura, ma paret aculzu meda a «The Lamb» de su poeta inglesu W. Blake; in ambas cantones, s’anzone paret pintadu chin una forza de simbolica innocenzia: S’anzone mia est una bianca nida senz’ateru colore cambiadu; mesulinedda, e cantos l’ana ‘ida la tenen pro gerrile o madrigadu, tota aneddada e lani cumpartida, pertunta, ‘innida, gighet de brocadu sa collana in tuju chin ischiglia bider a issa est una meraviglia! «Clothing of delight, softest clothing, woolly, bright...». Cantu nd’essit a pizu est su biancore, su nidore de sa lana, chi incantat, delisciat e chi impare a sa puresa de sas immagines, luego dan s’idea de cantu pius innozente ma fina difizile e importante si potat agatare in su mundu. Simbulos, limbazu e immagines chi an meda in cumone, in Blake s’anzone est sa figura de sa semplicidade de sa paraula de Gesu Cristu; a su poeta de ‘Antina mancat però sa capazidade profetica de su preromanticu inglesu. Si Pesuciu fit naschidu chentu annos poi, sa semplicidade de su faeddu, aculzu a cussu de sa zente pius umile, s’elementaridade e frecuenzia de immagines leadas dae su mundu de sa campagna, su briu e richesa simbolica de cantu narat, l’aian de siguru fatu acostazare pius a su Romanticismo, nessi a cussu inglesu, chi no a ateros movimentos literarios. Fina sas ateras cantones-fabulas poden aer divescias interpretasciones e faeddare a sos coros pius umiles e semplices ma, a su mantessi tempus, mover fina sos animos pius altos. S’ammonimentu de su ‘inzateri a s’abe de ch’istare atesu dae su labiolu de sa saba ca, «cant’est dulche in s’oru, est agra in mesu», paret ladinu ladinu s’avisu de su pastore de animas a dare cuidadu a sos piagheres e dulcuras de custu mundu. Connoschende ‘ene cantu su poeta ‘antinesu aiat iscritu subra e contra a sas feminas, pius de calecunu podet bidere in «S’abe» sa femina chi, atrata dae sas licanzias de sa vida, «bolat e torrat», no pasat fina «chi basat», assazat, chi però «s’ifundet, ruet e annegat». Mancu inoghe sa frigura de su peideru magister che podet restare fora; est su mundu chin totu sas lusingas e chimeras suas chi traviat sempre s’umanidade, e cando s’omine ponet fatu a sa vanidade de s’aparenzia, perdet sempre. Fina in custa cantone b’est s’inimigu de sempre de s’omine, no pius in fromma ‘e lupu, «ahi chi tentadu m’at su puzinosu!», su diaulu leat inoghe su numen de su male. Si leamus pro ‘onu GIUAN MARIA DEMELA PESUCIU: SA VIDA E SAS CANTONES 4 2 custu interpretu, sonan pius giaras sas paraulas de su cufessore chi avertit «in cunfidenzia e bona libertade» su pecadore chi, innantis de morrer, racumandat: «Naralu a cantos istiman sa vida chi aberzan s’oju e servat de iscarmentu». Sas cantones de «Su puddu» e «Ahi comente ti miro» poden istare a costazu de sas chi amus luego mentovadu, anzis balanzan pro sa forza satirica e de su ciascu. Cando b’at comares de su ‘ighinadu per mesu, chescias e triulos sun de lege. Su puddu meu azis bidu comare chi m’est mancadu? da chi si m’est imbizadu a domo ‘ostra in ora ‘ona, no nde so pius padrona, no nde lu poto isvisciare. Chena mancu lu fidare s’est ispresu e m’est fuidu. Dae cando s’est ispresu no intenden dezi a mie tica tica giuilende. Nadu m’an chi l’an intesu in domo ‘ostra donzi die, manzanu e sero cantende. Continu l’isto chirchende chi mi ‘ogat dae tinu, chirchende l’isto continu e mai l’apo a sa manu. Nadu m’an chi l’an intesu in domo ‘ostra donzi die, cantende sero e manzanu. Postu m’at su pilu canu chi mi ‘ogat dae filu, postu m’at canu su pilu chi eo nde disispero. Nadu m’an chi l’an intesu in domo ‘ostra donzi die, cantende manzanu e sero. Cando bei cussidero giustiscia a Deus dimando, bei cussidero cando frastimo a chie l’at criadu. Est una briga pro unu puddu-maridu apiconiadu e pagu frimmu ‘e sentidos. Sa lamenta de sa muzere diventat pius forte fina pro su ritmu retrogadu de sa chescia ‘e sa femina. Ambas custas cantones sun iscritas in degheoto retrogadu, Angelo Carboni 4 3 inue su refrain, retroga, servit pro memorizare sa cantone pro chie ascultat e pro agiangher ateras partes chi ajuan menzus su dolore pro su «puddu arrapadu e coi tusu dae sa puddighina anzena...». Sas comares de tando fin divescias meda dae sas de como; b’at sempre logu a totu pro faddire, ma tando b’aiat pius logu a perdonare, mancari a mala gana, comente faghet a s’assegus sa femina chi però ammonit su maridu «puddu ‘e carrasegare chi finidos sun sos andiros e dillirios». Poi de custas cantones chi an sa fromma de fabulas allegoricas, Pesuciu iscriet ateros tipos de poesia, impitende modas, modos, limbazos e fina faeddos divescios. In mesu a sas cantones pius connotas b’est sae «Su cabaddareddu», chi est sa sola inue su poeta mentovat logos reales, omines chin sos numenes issoro e faeddat fina de a isse. Est una cantone de befe e inzelzu contra su runzinu de unu procuradore de corte, ma est su modu pro azantarare su mere, Antoni Manuele, chi andaiat a esigire sos afoghizos fatu ‘e sas biddas chin unu caddu ‘ai malandadu, tantu chi su poeta si preguntat: «Lu cabaddu polt’Antoni o Antoni polta a eddu?». Sos mannos naraian chi su procuradore fit cadduresu; pro si nde coglionare e nde fagher zacota, su poeta impitat sa limba sua e cantu nd’essit a campu sun sas istrofas inter sas pius buglistas e umoristigas de sa poesia sarda. Sa cantone est chirriada in duas partes, de siguru cominzat chin sa parte in cadduresu, o nessi custa est sa parte chi sos bezos s’ammentaian intrea e fina sa piseddina cantaiat in sas garreras; su restu ‘e sa cantone la connoschian in pagos meda. Legendelas ambas chin cuidadu, bi cheret pagu pro atuare chi sun duas cantones a banda o, a su nessi, postas in mamentos divescios. Innantis benit sa parte in cadduresu chi luego diventat famada e cantada in totu sas leadas de su Montagudu, inue Antoni Manuele fit brivu ‘e passare chena intender befes e inzelzos de mannos e minores. Solu cando no podiat pius ponner frenu a su carrasegare de mutos e vituperios chi si pesaiat cando passaiat in mesu ‘e zente, su procuradore de corte, poi de aer pessadu de si leare soddisfascione de manu sua, innantis de aer «commissu su delitu», pro no andare «dae litu in litu», dezidit de nde fagher protesta formale chin su cancellieri ‘e corte don Gavinu Cocco, cando custu pigheit a Patada. Dae luego Antoni Manuele cheret ponner in giaru sas cosas subra ‘e caddos e runzinos cando, apenas postu pé in bidda, cumandat de li tenner contu su caddu ca «mancari ch’apat caddu in Patada no nde tes bider sa fumada». S’abboju de sa parte ofesa chin su befadore e chin su cancellieri dat a Pesuciu sa possibilidade de iscrier un’atera cantone chi no faghet ateru che agiangher inzelzu a su befadu. Cantones pius de ‘idda sun cussas de sas festas e de sos ballos. In sa prima su poeta-peideru-maridu ascultat su testamentu e racumandasciones de una GIUAN MARIA DEMELA PESUCIU: SA VIDA E SAS CANTONES 4 4 femina amantiosa de sas festas chi, innantis de morrer, fit lassende a sa fiza: «Fiza in mama iscarmenta, no l’iscat cristianu, ne mannu ne minore, si no Deus, tue e deo e cufessore». Fina custa cantone est in bona parte ligada a sa missione de su pastore ‘e animas, est piena de indicasciones morales e de bona cunduta: «A cheja sa die ‘e festa, a ballos calchi ‘olta, però a festas, arda, innanti morta», ma sa parte pius bella e ironica sun sas disgracias capitadas a sa femina fatu ‘e sas festas. Dae bonu peideru no podiat allegare a sa ladina de cantu sa femina aiat passadu, ma legende chin atenzione cantu narat, sas disauras de sa pelegrina sun diai mannas chi no poden fagher a mediu de tratenner iscampiadas de risu. Pesuciu inoghe paret cherfat fagher a cumprender chi sa femina, pro bona parte de sa vida, no apat vividu ateru che pro sas festas e isprajos, guasi ponzende fatu a sos turronajos patadesos chi no mancaian mai a sas festas de sa leada e, de seguru, fin presentes a sas sagras mentovadas dae su poeta: Crasta, Tula, Nughedu, Utieri, Turalva, sa Costera, Mamujada, Alà, Lodé e Biti, Portu Turre, Buddusò, Osidda e Nule. No podet esser che bai, tropu ladina sa connoschenzia de sas sagras de sa leada, e tropu nodida sa fama de sos turronajos patadesos fina in su ‘700. Totu paret leadu dae sa vida e disaogos de sa vida ‘e tando; Pesuciu inoghe mustrat de esser fina omine de mundu, e no comente l’improverat Antoni Manuele: «Vosté ischit solu de ‘Antina». In «Sa cantone de sos ballos» resessit a impitare sa mantessi vena ironica e delicadesa. Sos numenes e improveros sun de una bellesa e importu soziale chi ispantan; sun pro su pius inventados, francu Bella Cortesa chi agatamus in sos registros de cheja, su restu: Bruta Munda, Chircadebolla, Compare Giompebei, Compare Ziddu, Comare Anninnonai, Comare Brigadiera, Comare Bizadolzu, Comare Bischidasò, Comare Ciaravagliu, Comare Rosonita, Comare né bruta né neta, Cumpagna Risu Mazoninu, sun numenes-sinnos chi agianghen risu e befe a sa cantone. Custas ultimas poesias, ammentan paginas e s’atmosfera ciascajola de su Decameron e de sos Canterbury Tales. In «S’imbustu», s’atacu e s’ironia lebia sun contra a sas vanidades e lussos de sas feminas, chi paren antibizare un’atera cantone antifemminista. Mustrat de connoschere ‘onzi cuzolu de s’animu feminile e sa descriscione de s’imbustu e de sos ateros pinzos est unu siddadu pro cale si siat etnografu. Fina cantende s’amore nd’essit a campu una connoschenzia de sas antas pius cuadas de custu sentidu, su mamentu de s’inamoramentu: «M’andas e ti moria fatu... coro andat e coro ‘eniat», ma fina cando totu finit: «Si s’oju nostru fit balla nos colaiamus che sedatu... tue pro me ses amaronza e deo pro te salamatu». Angelo Carboni 4 5 Fina in «Dae su primu istante» si tratat de amore, ma su limbazu est divesciu meda dae sas ateras cantones; pius ricercadas sas paraulas, artificiales sos versos chi, pro sa prima ‘ia, acurzian a Pesuciu sa poesia classica: «Bella dea, idolo meu, graziosa Elena, tue ses su tesoro, mustradi liberale e cumpassiva». Fina sas sestinas impitadas, chin su terzu versu retrogadu in su cuintu, sun una novidade in Pesuciu, comente puru lu sun zertas friguras retoricas chei sa ripetiscione de sa mantessi paraula in prinzipiu de versu. Sas anaforas de sa cuinta e sesta istrofas paren pius carateristicas anzenas, aculzu meda a sos modellos de Padre Luca. In «Viscios e maliscias de sas feminas», sa satira antifemminista tocat unu ‘e sos puntos pius altos in tota sa poesia sarda. In 46 sestinas no faghet ateru che azantarare sas feminas, giamendelas chin sos apellativos e modos pius feos chi li podian bennere a conca. Fina in ateras cantones, comente in sae «Sas festas» e in «Su puddu», aiat mustradu custa misoginia ladina, ma inoghe sos versos an una forza satirica e picante chi lassat atrallarados cantos legen. O aiat suzessu calchi cosa chi aiat triuladu e bulluzadu, pius de s’animu sou, sa vida de sa ‘idda, o puru iscriet custa satira comente unu eserciziu istilisticu-poeticu pro dare ite narrer a sas duas meidades de su mundu. Fina in «Sa cantone ‘e sa fide», su poeta paret chi apat perdidu cale si siat ispera de fide, no solu in sas feminas, ma in su mundu intreu, duncas no si podet tratare solu de fide religiosa. Est un’omine de fide, si narat pro una pessone atenzionada, unu bonu e sinzeru amigu, mentres chi si narat isfidiadu pro unu chi no at sentidu perunu. Pro cantu andat sa cantone, su poeta repitit chi no s’agatat sinzeridade e bonu tratare in sos omines, ne in carrales, muzeres, peideros, amigos e mussegnores; paret unu noellu Diogene chirchende chin sa lampada un’omine chi s’esserat potidu giamare tale. Dae bonu omine de cheja no cheret misciare sa Fide in Deus chin cussa in sos omines chi, propriu comente donzi criadura, poden sempre faddire. Cantos divescios sun sos temas e tipos de poesia tratados, ateretantos sun sos modellos poeticos impitados dae Pesuciu. No s’ischit chin cale ordine de tempus sas cantones sian istadas iscritas, ma su modellu chi impitat pius, in ses cantones, est su ‘e s’otava classica o serrada, chi poi est s’istrofa ‘alu impitada dae sos improvisadores, ch’ at comente ischema ABABABCC, sos versos sun pro su pius endecasillabos. Modellu chi de siguru ‘enit dae sa tradiscione orale, Pesuciu puru, comente meda in cussos tempos, cominzat improvisende versos. Calchi ‘ia impreat puru s’otava torrada, inue s’ischema est guasi chei cussu de s’otava serrada, francu in sos ultimos duos versos, ABABABAC, s’ultimu versu GIUAN MARIA DEMELA PESUCIU: SA VIDA E SAS CANTONES 4 6 de s’otava torrada rimat chin s’ultimu de sas ateras otavas. Ateras bias usat sa sestina, cando impitat custu tipu ‘e versu cominzat chin una cuartina comente pesada, sighida dae sestinas inue s’ischema est sempre ABBAAC, inoghe puru s’ultimu versu rimat chin s’ultimu de sas ateras istrofas; sos versos sun guasi sempre otonarios. In sa «Cantone ‘e sas festas» usat un’istrofa de 9 versos, sa noina, chin sa rima ABABBABCC, inue su primu, terzu, cuintu, setimu e otavu sun versos setenarios; su segundu, cuartu e nonu sun endecasillabos. A Crasta a mesaustu de sa edade tua cherfesi andare in coritu e imbustu, ca ‘unnedda no mi cherfein dare. No intresi a ballare ne mi nd’enzeit gustu, solu pro los mirare m’acerei a sa janna, e porto una tocada manna manna! Una ‘ia, in «Cando nos semus amados», impitat fina s’istrofa ‘e 10 versos, sa deghina; inie sa pesada est un’otava. Custas deghinas no an ischema fissu de rima; sos versos sun in otonarios. In «Tremende nde so che canna», su poeta usat sa rima sighida o arrejonu andende, unu tipu de poesia chi si prestat meda pro arrejonos in versos. Forsis solu sos primos 30 versos si poden chirriare dae su restu; divescios iscritores an partidu custa cantone in pius partes, ca su primu versu «tremende nde so che canna» rimat chin «satisfascione manna» in su ‘e 30 versos. Su restu de sa cantone est totu a arrejonu andende, duncas sa poesia no podet esser che una. B’at solu bator versos iscapos, chena rima: «e isse resistende e cando a pé e cando a caddu», «becone no t’iscapet proite si t’iscapat mancari». Podet esser chi a su primu ch’at iscritu custa cantone siat fuidu calchi versu, o puru chi su poeta los apat postos bai, e custu podet esser cufrimmadu ca Pesuciu, in custa cantone, alternat guasi sempre otonarios chin endecasillabos e, fina in custos versos topos luego mentovados, sighit custa metrica. Totu custu tiat sighire a cufrimmare cantu amus apena atuadu innantis, «Su cabaddareddu» e «Tremende nde so che canna» sun duas cantones divescias. Sa prima iscrita chin una cuartina a prinzipiu, sighida dae sestinas, mentres chi s’atera si distinghet, in agianta a su significadu, fina pro su versu impitadu, comente amus luego ‘idu. In finis, su poeta ‘e ‘Antina iscriet tres cantones impitende, est capaze meda, pro una ‘e sas primas bias in sa literadura sarda, su modellu de su degheoto Angelo Carboni 4 7 retrogadu. In «Su puddu», «Ahi comente ti miro» e in «S’imbustu» usat istrofas de 24 versos; totas tres cantones cominzan chin una isterrida divescia, sa prima chin un’otava, sa segunda chin una sestina ei s’ultima chin una duina. Sighin meda istrofas chin sos mentovados 24 versos, partidos de custa manera: sos primos 6 versos chin rima ABCABC, de custa sestina sos ultimos 3 versos sun sa retroga; poi b’at una cuartina sighida dae sos 3 versos retrogados, un’atera cuartina, sa retroga e una cuartina finale chi rimat chin sos ultimos versos de sa pesada. Si che ‘ogamus sas duas retrogas, bi restan 18 versos; pro custa rejone custu modellu si narat degheoto retrogadu. Pesuciu l’impitat in maneras divescias pro cantu riguardat sa rima, ma sa longaria de sas istrofas est sempre che pare. Cantu nadu fin’a como mustrat comente su poeta ‘antinesu siat istadu mannu impitende modellos poeticos noales e abberzende unu caminu divesciu a cantos an iscritu pustis de a isse. Solu pro restare in Patada, Padre Luca, Sini Ogana, Limbudu e maigantos ateros an postu fatu a sa semida prinzipiada dae a isse. Si si cheret dare unu preziu nou a sa poesia sarda, innantis de passare a sos de como, una letura atenzionada a sas cantones de Pesuciu est de lege. No si poden preziare Montale o Alda Merini chena connoscher a Dante. Pesuciu est unu bonu imbiu pro poder gustare menzus tota sa poesia sarda. 


Dae su primu istante
1.
Dae su primu istante
chi deo pro accasu ti miresi,
fattu luego amante
serviredi costante proponzesi;
fattu luego amante
proponzesi serviredi costante.
2.
Sempre pensende in te
isto dies e nottes, bella dea.
E non bi hat in me,
idolu meu, cre', atter'idea;
e non bi hat in me,
idolu meu, atter'idea, cre'.
3.
Dae cando in turmentu
passo su tempus tristu e affannosu,
pius unu momentu
su coro no hat tentu de reposu;
pius unu momentu
su coro de reposu no hat tentu.
4.
Si poteren sos muros
de s'apposentu meu faeddare,
ancora chi sun duros,
affettos puros dian relatare;
ancora chi sun duros
dian relatare affettos puros.
5.
Dìana narrer tantu
chi s'affannan pro te sos ojos mios,
chi dae intantu intantu
de lagrimas e piantu forman rios;
chi dae intantu intantu
forman rios de lagrimas, e piantu.
6.
Tue ses su tesoro,
tue ses su bene meu, e mia vida,
a tie solu adoro,
a tie tenzo in su coro imprimida;
a tie solu adoro,
a tie tenzo imprimida in su coro.
7.
Pro te graziosa Elena
supporto tanta pena, e tantu istragu,
appenadinde appena,
sa cadena allezzeri calchi pagu;
appenadinde appena,
calchi pagu allezzeri sa cadena.
8.
Non superba ed altiva,
non ti mustres no, bella, disiguale:
si cheres ch’ ‘eo biva
mustradi cumpassiva e liberale;
si cheres ch’ ‘eo biva
mustradi liberale e cumpassiva.


Malissias e difettos de sas feminas
1.
Sos chi feminas chircades
it'est femina no ischides,
su dannu 'ostru faghides
sos chi feminas amades.
2.
Sa femin'est in sustanzia
unu cumpost’ ‘e ingannos,
caus’ ‘e totu sos dannos,
mostru totu in arroganzia,
iscola de petulanzia,
zentru de malignidade.
3.
Arpia in sos pensamentos,
musca de summa molestia,
incorreggibile bestia,
coccodrillu in sos intentos,
frina chi movet sos bentos
de totu sas tempestades.
4.
Basiliscu in su mirare,
rana de vele piena,
de s'altu mare sirena
chi bocchit in su cantare,
furia fatta a ingannare
sas bellas simpiizidades.
5.
Est pudda in sa secretesa,
martinicca in sas assiones,
mare de confusiones,
cristall'in sa fortalesa,
rundine in sa lezeresa,
paone in sas vanidades.
6.
Est funtana de ogni male,
seminariu de ogni vissiu,
iscogliu de precipissiu
e veru puttu infernale,
inimiga capitale
d'onestas proprietades.
7.
Issa est debile de testa
e de geniu istravagante,
de anim'est incostante,
de naturale molesta,
in sos trattos pagu onesta
pront'in sas curiosidades.
8.
Issa est peste, famen, fogu
chi desolat ogni terra,
est acuta lanza in terra
chi destruit ogni logu,
cun sa limba sua a giogu
perturbat comunidades.
9.
Bona no bi nd'hat peruna,
anim'est insupportabile,
animale insazziabile
variabile che luna;
che roda de sa fortuna
mustrat tantas variedades.
10.
Cantas aes hat in s'aera,
cantas hat in su mare renas,
cantos tuddos in sas 'enas
hat s'erv'in sa primavera,
cantos pilos ogni fera
sa femin'hat malidades.
11.
Siat padrona o teracca,
o cojuada o 'ajana,
bestat seda o 'estat lana
de carveddos iss'est fiacca.
Custa est bova, cudd'est macca,
totu sun iniquitades.
12.
O sian bellas o feas,
sian poveras o riccas,
sian mannas o piticcas
totu han malas ideas,
che Dalilas filisteas
sun pien’ ‘e falsidades.
13.
S'est bajana est su zilissiu
de su babb'e de sa mama,
rustica siat o dama
totu sun senza giudissiu,
meda amantes de su vissiu,
de jogos e libertades.
14.
S'est cojuada, pro sa moda
d'immodestas inglesinas,
pellones e cappellinas
e de munneddas cun roda,
cheren un'intera doda
de biddas e de zittades.
15.
S'est battia est vissiosa,
indiscreta e attrivida.
Mesu macca e presumida
in dogni trattu modosa,
devota e religiosa
de terrenas amistades.
16.
S'est mundana est perdissione,
s'est devota est male e peus,
pro chi servin fin'a Deus
cun fìngida devossione
e in ogni condissione
tenen malas voluntades.
17.
S'est pizzinna no hat carveddu,
giovan'est ammacchiada,
bezza est istemperada
in modu, trattu e faeddu,
ma sa limba che bulteddu
hat in totu sas edades.
18.
Unu chi femina leat
pro teracca o pro padrona
cun sas furias de Bellona
continuamente peleat,
peus d'issa non nd'ideat
s'inferr'in sas calidades.
19.
Attenzione, giovaneddos
chi chircades cojuare,
si non cherides errare
non bos incantet aneddos,
firmade bene in carveddos
ca, si no, bos ingannades.
20.
Si no hazis patrimoniu
pro suffrire a tantu gastu
chi cheret su grande fastu
de s'attuale matrimoniu,
cun d'unu veru dimoniu
bois bos accumpagnades.
21.
Preguntade sos cojuados
si no creides a mie:
cantu suffrin nott'e die,
miseros isventurados,
pro s'esser accumpagnados
cun tales bestialidades.
22.
Cantos cantos nde 'idimus
cun sa mesa luna in testa,
ahi, chi muzere onesta
si che nd'hapat no ischimus!
Solu bene connoschimus
chi Santu Lucca hat cunfrades.
23.
Cando sa femina est ricca,
sa chi s'hada pro muzere,
cheret de tot'esser mere,
assoluta signoricca
e che ignominosa ficca
sempr'in ojos la portades.
24.
Cando sa femina est bella,
cudda chi tenides como,
bois tenides in domo
una infausta istella,
ca che santu in sa capella
cortiggiada l'incontrades.
25.
Si est povera ed est brutta
sa chi leades pro isposa,
ahi ite vida penosa
passades cun tale frutta!
In domo manc'un'iscutta
de paghe isperimentades.
26.
Ognun'est tantu maligna
e de tale inclinassione
chi punghen ch'iscorpione
in terra firma, o Sardigna,
funesta mortale insigna
de ziviles sozziedades.
27.
Sas chi paren educadas
sun bellas esternamente,
ma a s'internu che serpente
sun de velen'impastadas,
imprudentes isfacciadas
cun bois si las trattades.
28.
Sa femina in apparenzia
est sepulcru imbiancadu,
de fora bene adornadu
e bella ancora in presenzia,
però brutta pestilenzia
intro totu l'agattades.
29.
Osservade, si cherides,
cando s'omine est bajanu,
sempr'allegru sempr'uffanu
die e notte lu ‘idides,
ma seriu lu connoschides
si cojuadu l'osservades.
30.
Comente no est seriu
su poveru cojuadu,
si sempre vivet ligadu
in orrendu contiveriu,
senza tenner refrigeriu
mancu in sas calamidades?
31.
Cussu sì ch'est cosa grae;
portare muzere a pala,
massimu si tenet ala
d'esser de domo sa jae;
oh Deus! e cale trae
pesantissima tirades!
32.
Sa femina est su retaulu
de sa morte e de s'inferru,
pro chi tenet in s'internu
sas trassas de su diaulu.
E la giamat Santu Paulu
zentru d'infelizzidades.
33.
Sos Battistas istestados,
sos ingannados Sansones,
sos perdidos Salamones,
sos Zuseppes arrestados
sun effettos causados
da tales bruttas deidades.
34.
Ogni femina est imbrogliu
e de s'omine ruina,
de comunes males mina
e de s'innozzenzia iscogliu,
feu e diabolicu fogliu
ch'imparan bruttalidades.
35.
Pro si poder cojuare
bessini foras de tinu,
pro cussu sa testa e sinu
procuran de s'adornare,
tentende gasie isforzare
s'omin'a carnalidades.
36.
Pro cussu tantu isfrenadas
curren a festas e ballos,
pro cussu che pappagallos
faeddan che ispiridadas,
pro cussu tant'affannadas
viven in penalidades.
37.
Ahi! disgrassiadu cuddu
chi de casacca e cabbanu
a issas intrat in manu:
mi l'ispilini che puddu,
in dossu pius unu tuddu
de pilu non l'incontrades.
38.
Sun ambisuas famidas
chi penetran fin'a s'ossu,
piberas chi cun su mossu
faghen mortales feridas,
inimigas d'ogni vida,
amigas d’avversidades
39.
In s’istiu e in s’ierru
transas han de su mazzone,
postas in suggessione
segan a rabbia su ferru,
in libertade o inserru
sempre malas las proades.
40.
Sa prima Eva in sa frutta
perdesit su prim'Adamu,
ei sas fizas cun s'amu
a bois piscan che trutta;
senza rimediu est sa rutta
si de issas bos fidades.
41.
Cantu movet in su mundu
de disgrassias e angustias,
de discordias e porfìas
su infernale profundu,
totu bessit dai fundu
de tales mostrosidades.
42.
Femin'in limba materna
esca sonat de lussuria,
monstr'e infernale furia
indizze de morte eterna,
niedda e brutta lanterna,
accia de mortalidades.
43.
Sa superbia la confortat,
sa vanidade l'azzegat,
sa molestia l'arrennegat,
s'invidia la trasportat,
e sa bellesa la portat
a sas sensualidades.
44.
Ogni femina est in fine
inferru, morte e peccadu,
in sa chi ben'annidadu
s incontrat ogni macchine,
senza chi mai decline'
dae sas bruttalidades.
45.
Tantu connosco in cunsenzia
e tantu devo cantare,
e si cherides proare
cun pius giar'isperienzia,
remitto a sa evidenzia
custas mias veridades.
46.
Si totu su ch'hapo nadu
algunu ch'est falsu narat,
esser cussu si declarat
unu veru effeminadu,
pro chi cant'hapo cantadu
sun veras realidades.


S'ABE
 Cantende in sa furrayza m'istaia
unu sero chi andaiat aerasitta;
falada a terra nde fit' sa labia,
sa saba tebiedda, e quasi fritta:
benit un'abe a sa dulcura, o sia'
sa mala sorte sua chi l'at gitta.
Abe, -li nesi-, dae saba attesu.
Issa,lende su 'olu bolesit alta,
e cando pensaia chi fit ritirada
accolla a bentu in puppa, e ala ispalta,
a murmuttu a murmutu chi fi' torrada
Bolat et torrat,però no s'appalta'
dae sa labia,ch'anzis s'accostada:
tantu e tantu s'accostat, chi basat
s'oru de sa labia,inue si pasat.
Sende pasada, lestra si nde pesa'
mustrende chi teniat grande paura;
bolat e torrat cun pius lestresa,
appende infustu dente in sa dulcura:
confidada in sa sua lezeresa,
intrat a intro pastura pastura
e si ponet a paschere a dispettu.
 "troppu-li nesi-ses, abe, attrivida,
attenzione no che dias borta;
s'intras a intro (a comente est lenida)
lascinas e che rues,eadi morta!
Attenzione cant'as cara sa vida:
mancari gitas alas pagu importa'
pro chi sas alas, chi ti dan sa fua,
si las infundes sun sa morte tua.
" in sos fiores, o abe, su paschinzu
ti chirca, e no in una costa ratta
de una labia ch'est totta lascinzu.
Pro pagu chi ti fides. ealla fatta!
Ammentadi - li nesi-s'istivinzu
chi est antigu, e ancora si tratta':
ch'imbitzadu su sorighe a su casu
non pasa' fin'a bi perder su nasu"
Issa chi postu s'ha' sa conca a pala,
sighit s'idea comintzada,
e tzega tzega a sa saba che fala',
e biet a trimpone, a s'imbentrada.
Sende biende s'infundet un'ala
e,fattende pressosa sa pesada
s'atera s'infunde', chi teniat asciutta,
e cando penso ch'olet l''ido rutta...
Issa, corza!,si cheret reminare
a si nd'essire, però no podia':
a bolu no,ca no podet bolare;
a nadu, bi l'impedit sa labia;
e,proende si si podet appiccare,
una franca andait s'atera 'eniat.
Però l'ale' pagu sa refrega:
cantu pius s'affanna' pius s'annega'
E una,e milli 'oltas s'afferraiat
a sa labia, e che daiat' borta;
recuperat luego e bi torraiat,
e ruiat a bagnu un'ater'orta;
a s'ultima, bidende chi annegaiat
e connoschende tzertu chi fit morta,
bettat unu suspiru lamentosu:
"Ahi!chi tentadu m'at su puzzinosu!"
Custu no lu potesi digirire
cun tottu chi nd'aia piedade:
"Como-li nerzei- o abe,as a ischire
si t'appo nadu o no sa veridade.
Nara si ti podia pius avvertire
in cunfidenzia, e bona libertade;
e pro no aer postu mente a mie
mori, però sa culpa 'ettal' a tie.
"Ei como? Ei como l'as intesa?
bennida ses a cantu naraia?
Ue est andada sa tua lezeresa?
Inue est sa vivesa e bizarria?
Pesadi a bolu, si podes, pesa,
gia gighes alas, ma pius perfidia;
però tottu ti servi' de imbarassu:
como no tenes alas, e ne passu.
"Non podes narrer: "Giustiscia ti paghet"
tue e nisciunu nd' a' sa cajone.
Mentras ,da chi su dulche ti piaghe'
t'aggrade's'agru puru, chi est rejone;
no mi nd'allegro, però mi lu faghe'
narrer sa tua vana presunzione.
Pagu t''ale' como chi t'attapes:
tue l'as cherfidu e tue l'appes.
" Tue e nesciunu ti l'a' causadu,
non culpes a fulanu, ne a suttanu
ca ti l'appo una 'olta e tantas nadu;
no ti podia afferrare a sa manu.
Accaristia non m'appo segadu
sa conca, e tottu m'est istadu vanu.
Narami s'est veridade o imposturia,
"Naralu giaru e chena cobertura,
s'appo rejone o si lu podes, nega.
Pro ponner mente, o abe, a sa dulcura
ti ses bettada a morrer a sa tzega.
Sempre t'aia postu sa paura;
s'appo rejone, o si l'as tue, allega.
Nara como s'est beru, disdiciada,
chi ses pro fagher s'ultima bucchiada!"
Cun boghe tremulenta e lastimosa
naresi' tando ( e appenas s'intendia')
" no ti mattanes, non chirches pius cosa,
chi est puntu 'e passare chi tenia.
Ahi! de me, miserina e isfortunosa,
bennida a morrer in una labia.
S'essere' nessi istada 'uddende e piena
de aer morte lestra e mancu pena!
"Non sento chi a sa morte so bennida:
però su peus giau e sentimentu
est d'esser deo istada s'omicida
de me mantessi, e crudele istrumentu.
Naralu a cantos istiman sa vida
chi aberzan s'oju e sera' de iscarmentu.."
E no appende alenu a narrer piusu
la 'ido morta, rutta a franca in susu.
Abes edducas c'azis sa timoria
d''enner a unu casu tantu feu,
tenide custu impressu in sa memoria,
non bos sutzeda' simizante o peus.
Non pensedas chi sia' paristoria,
chi est cosa sutzedida in s'oju meu.
A dolu de chi' est morta, e morta s'ista',
e de me chi appo 'idu tale vista!


Sa cantone de sa fide
1.
In chirca de sa fide so andadu
tantos annos, cherfende fagher proa,
ma fide in logu no hap'incontradu,
si già no est chi naschet fide noa.
Pregunto a unu ch'haiat traessadu
et non mi desit ne cabu ne coa;
un'ateru mi desit sa risposta:
«Prîte la chircas, chi sa fide est morta?».
2.
Però non minde so accreditadu
ne dai testa su dubbiu mi ‘essi':
pregunto a atere ch'haiat giradu
su mundu et mi rispondet su matessi.
Et sigo, già chi so incaminadu,
a chircare, l'agattere a su nessi!
Ma custa fide non l'hap'agattada
in tantos annos chi l'hapo chircada.
3.
Chirchende so istadu tantos annos
apprendendebi gustu, ispassu et giogu;
preguntad'hapo a minores e a mannos
e nadu m'han chi est morta in d'ogni logu.
Hap'agattadu sì tantos ingannos
e tales chi totue ponent fogu
però de fide non nd'incontro no
in tantos annos chi chirchende so.
4.
Mancu pro cussu m'accredito ancora
et sigo si mai la poto incontrare.
A dognunu dimando, e ad ogni ora,
a bider si mi l'ischint insinzare;
dimando a unu chi benit dai fora:
«De sa fide notissia m'ischis dare?»,
et mi rispondet cust'ateru puru:
«Sa fide est morta tenelu seguru.
5.
Sa fide est morta et non creo chi torre',
gasi sa limba mia ti relattat:
non bides inter frades, inter sorre',
ateru che ingannos non si trattat?
Senz'agattare fide t'has a morre'
già ch'est beru chi fide non s'agattat;
no, non s'agattat, crêmi, a fide mia,
sa fide no, non podet esser bia.
6.
«Isculta custu casu, m'est costadu:
ti lu naro de veru cristianu.
Essende da inimigos giagaradu
tot'una notte fina a su manzanu,
un'amigu chi haia pius fidadu
faghet sa tragna de mi dare in manu.
Corzu a chie si fidat de amigos,
ca che giudas si giamban inimigos!».
7.
E so ancora duru a mind'iscrêre,
sempre currende a sa mia idea».
«Amigu meu, a cheres chi ti nere?
Pius chircare est una cosa fea,
tant'et tantu des benner a t'arrere;
e mezus dai testa ti lu lea,
crêmi, chi fide non dês incontrare
chircheres in istagnu, terra et mare.
8.
Si chircheres in mare, in terra o istagnu,
in zente bona o in zente comune,
in amigos, parentes o cumpagnu
de fide non nd'incontras in niune.
Sa fid’est morta, e l'hant bettada a bagnu:
de la chircare bogali de fune
ca l'isco ‘eo cant'hapo attraessadu
e fide in logu non nd'hapo incontradu.
9.
«Chirchesi de mi ponner a servire
nênde chi bene mi dian trattare
ma non potesi mancu resessire
vera fìde in padronos incontrare:
non mi paghesint, devesi fuire.
Ah si potera totu relatare!
Iscuru a chie affidat in padronos,
parzant sinzeros, honestos e bonos!
10.
Non mi bastat su meu intendimentu
pro narrer cant'a mie hat suzzedidu.
Una ‘olta mi porto a unu cunventu
nênde a sos padres chi fìa bandidu.
Los prego ch'in segretu m'haeren tentu
chi zente intrende non m'haiat bidu
e mi traighent cun tota malissia:
pro mi tenner avvisan sa giustissia.
11.
Da ch'hapo ‘idu cussa funzione
mi so restadu transidu e confusu.
Non bi hat fide in niuna persone
ma sa traissone est posta in usu.
Mi so fidadu in sa religione
e los agatto ingannosos piusu,
e si mi fia ancora pius fidadu
pius mi dian haer ingannadu,
12.
«Tando m'incaminesi dae inie
affrontende trabaglios e suores,
vizilesi ogni tempus notte e die,
trattesi sazzerdotes e segnores:
niune fide giuttesit a mie,
totu los incontresi traitores;
in domo ‘e munsegnore puru istesi
e mancu fide inie bi agattesi.
13.
So andadu cun grande contivizu
chirchende, ca est cosa chi m'importa',
bidesi chi su babbu cun su fizu
unu a s'ateru fide non si porta'.
Est inutile edducas su disizu
de s'incontrare fide, già ch'est morta.
Est una cosa dolorosa e dura
no b’haer fide mancu in sa natura!
14.
«Amigu, non ti fides de parentes,
de frades, de fradiles e connados,
meda mancu de cuddos prepotentes
ca sun pius de totu isfidiados.
Lu narant de assentu sos prudentes:
sun raros in su mundu sos fidados,
antis cuddos chi paren pius fideles
sun pius infideles e crudeles.
15.
«Pro chi tenia casos de proare
pro sa mala fortuna, e mia diccia,
o prenetta chi tenia de passare
pro m'accudire sa peus disdiccia,
m'intrat bidea de mi cojuare
cretende d'esser una cosa ispiccia;
ma est forzosu, amigu, chi ti nere:
corzu a chie si fidat de muzere!
16.
«Si non s'hat fide matrimoniale
chircala poi in ateros cuntrattos!
Si s'affalzat s'amore coniugale
chirca su restu de sos disbarattos.
Poveru mundu, proas ogni male!
Ses cal’alvure sicca, e senza rattos:
ca vives senza fide firma e vera,
est pro custu chi ses sempr'in chimera.
17.
Finis, como concluo s'argumentu:
amigu, già mi so disingannadu.
Chie sa fide chircat, chircat bentu
de tenner in sos punzos inserradu.
‘Eo hapo fattu ogni esperimentu
e fide in logu non nd'hap'inconcradu.
E chie non lu crêt lu proet puru
e restare nde dêt zertu e seguru».


Sa cantone de su cabaddareddu
Prima parte
1.
«Pal chissu cabaddareddu
megliu mi n'andu a pidoni:
lu cabaddu polta a Antoni,
o Antoni polta a eddu?».
2.
«Figgiula bè, no mi bedi?
Lu cabaddu polta a me».
«Pal De'! s'era com'e te
megliu mi n'andab'a pedi:
dananzi pari un balberi
e a dareddu un dragoni.
3.
«Signor Antoni, palchì
lu cabaddu è tantu grassu?
Palchì lampa tutt'a passu,
pal dalli a magnà e bì?
A lu caminu la dì,
a casa a l'orazioni.
4.
«Candu lu passa voltè
a volti andend'a pultanti,
prigonta lu Cumandanti:
‘Di cal'è, di cal'è?'
'Di signò Antoni Manue',
omu chi polta calzoni'.
5.
«Cabaddu di chissà solti
non ni nasci dugna bolta.
Mira abà, palchì lu polta
lu procuradori di Colti.
Si tu lu cabaddu polti,
e palchì polti l'iproni?
6.
«Pal chissu cabaddareddu
megliu mi n'andu a pidoni...»

Seconda parte
1.
Tremende nde so che canna
chi non fattat calchi violera:
no hat atteru in chimera
ne in budda si no a mie,
tempus meda, e oe in die
peus che in primaria.
Pro sa mala conca mia
m'incontr'in custos timores
pro dare gustu a segnores
chi esigini s'erittu
pro andare un'in caddittu,
ne a caddu e ne a pè:
ch'istesit custa pro me
una grande tentassione.
S'haer postu una cantone
de su cabaddareddu
Anto' Manuele su faeddu
m'hat negadu ei su saludu
ca non podet in totu Montagudu
bessire ne faeddare
chi no intendet subitu intonare
dai ogni piseddu
sa cantone de su cabaddareddu;
pro isse l'hat giurada:
sa prima occasione ch'hada
de omine de onore
m'hat a zitare a su superiore;
e inie chi sia
non mi dispacciet fìn'a chi li dia
saltiffascione manna.
2.
E appenas l'han nâdu
chi don Gavinu Cocco fìt faladu
pro andare a Pattada
chi subitu hat leadu una fumada:
ponnersi a caddu a s'arremattada
e luego hat marciadu
in coscu, pilipresu e ben'armadu.
Alzesit in funtana
una die de fiocca e tramuntana
e cando che passat
in Suelzu ne mintiat ne bogat
e isse resistende,
e cando a pè e cando a caddu
giompesit a Pattada,
a s'ora de sa una jà passada
pustis de mesudie.
'Eo a iscaddigare, e isse a inie.
E faghet sa boltada
cun sa berritta in chizos incalcada,
sa cara che ferozze
e in manu su cantu de s'isgrozze,
a bajonetta in canna,
e dat duos, tres colpos a sa janna,
e bessit su juradu.
«Ben’ ‘ennidu» li nêsit, «Ben'agatadu».
«E da' ue, e chie est vostè?».
«Uttieresu, so Antoni Manue'
procuradore de Corte.
Su caddu t'incumando tene forte,
beccone, no t'iscappet:
proite si t'iscappat, mancari
chi ch'hapat caddu in Pattada,
no nde dês bider mancu sa fumada.
Prendelu in bonu roccu
si ti fastizat, narali, picciocu!,
cant'intro a faeddare
a don Gavinu; no ch'hat chie l'avvisare?
Avvisa tue, e bae,
tocca in cudd'apposentu de addae,
inie est missegnore».
«Olà! chi est?». «Su servidore
de sa vissignoria».
«Iesùs, señor Antoni, a este dias
s'est puesto in camino!».
«Pro narrer a missegnor Gavino
si permittit lissenzia
algunas cosas de conseguenzia».
«Nerzat cuddu chi cheret».
«No isco si sa terra mi mantenet,
pro chi so peccadore,
però su puntu meu ei s'onore
sempre l'hapo mantesu.
Como sì chi m'incontro meda offesu,
però de tale modu
chi l'hap'a jugher sempre in bula a nodu
chena che l'ingullire.
Non potto faeddare ne bessire
intro de Uttieri,
si pro s'impleu meu est ministeri
de andare a sa Curia:
ministros e notarios totu in furia
si den pesare a càntara
fattendesi de me sa beffe zantara,
chi subitu mi cuo.
O renunzio s'impleu o mi che fuo
e lasso a Uttieri
pro chi non besse, s'hapo ministeri,
si no est a de notte,
pro culpa de un'indignu sazzerdotte,
francu su chi zelèbrat,
ch'est inoghe presente e si nd'allegrat
d'haer postu cantone.
Pro cussu pedo saltiffascione
de grassia e de giustissa:
li ponzan suspensione 'e narrer missa,
silenziu perpettû.
Chi si non fit bistadu pro rispettu
de sa vissignoria
mi la dia haer leada a manu mia;
pro chi devat ischire
chi jughia comente lu servire
cando l'hap'incontradu;
beru ch’ ‘eo dia esser andadu,
commissu su delittu,
paschende s'erva dai littu in littu;
ma, santu pusillamine,
mi l’ ‘oghet dai testa e m'incamine
in su bonu caminu!
Ai cuddu ch'hat a fagher don Gavinu
hap'esser cuntentu».
«Signor Pesurzu, nerzat su cuentu,
e coment'est suzzessu?».
«A costu de mi fagher su prozzessu,
Antoni Manuele
no hat refertu su contu fidele
ne hat nâdu su giustu.
Iscat chi passat custu, cust'e custu.
Ecco tota s'istoria».
3.
«Custa fit sa cantone infamatoria?
- nêsit a Manue' -
M'ispanto 'e su giudissiu 'e vostè:
e da' ue si fundat?
Cherzo chi si difendat e s'iscundat,
signor lissenziadu».
«Sa cantone non m'hat tant'aggravadu,
però paret abbisu
chi sa cantone hapat dadu risu
de me in Uttieri,
chi si tenzo d'essire ministeri
dezzi si esso a cua;
ei sa culpa no est tota sa sua,
ch'est istadu su jau
Giuanne Ruzu e Giommaria Cau,
Erodes e Pilatu,
ca dia esser istadu saltiffattu,
a Pesurzu in obblìgu
cun custu che innant'e pius amigu,
affettu istupponadu,
si in sa cantone haeret nominadu
e a Cau e a Ruzu:
atteru chei su caddittu muzu
chi tando portaia
li deghet poesia»..
Nêsit Cocco: «Est rejone
de chi si ponzan totu in sa cantone».
Tando si mi miresit
et riende mi narzesit:
«Signor Pesurzu, intendat:
non cherzo chi su fogu pius s'azzendat,
gusto ch'inter vostè
e de signor Manue'
b'hapat paghe segura;
e pro chi siat sinzera e de dura
no b'hat ateru che
solu ch'in sa cantone de Manue'
bei potat intrare
Cau, Ruzu e totos tres umpare,
pena de ubbidienzia».
«Venero custa e laudo sentenzia,
ma iscat don Gavinu
che de Cau e de Ruzu su mischinu
de notizzia so iscassu,
non los connosco si no est de passu
ca sun de Uttieri
ue, si no est grande ministeri,
'eo pagu bi abìto».
«Pilos cantos in testa porto e gîto
- naresit Manue' -
comente cherfat cumponner vostè
l'hap'a dare faina,
ca vostè ischit solu de Bantina
ma 'eo so de 'idda.
Giuanne Ruzu est andadu a Osidda,
iscultet sas fatturas,
dadu l'han un'acchettu pro tenturas
in tres liras e mesa,
e battidu nde l'han a rue e pesa
a binza de Ciscisi;
ca si mandigaiat su nieddu isi
fora l'han archiladu,
tres dies e tres nottes est istadu
senza leare mossu
e ruttu ch'est in d'unu muru fossu
ch'est in mesu de tancas;
e cumandad'hat zente cun istancas,
e a fine de ora
cun trabagliu tiradu nde l'han fora,
ma totu iscalabradu;
su caddu non fìt tantu sentensiadu,
già fìt in pilu bonu:
trista sa roba chi no hat padronu!,
cando pagu li costa'.
E battidu nde l'han a tira tosta
fìnas intro de domo
nênde: "S'est fiacchesa l'isco como,
o malissia caddina',
e postu l'hat sa sedda thiesina
bella ch’est un’ammiru,
pro latranga unu chirciu de chiliru,
in signu de majore
sa briglia fatta de pedde 'e fiore;
e sempre a un'isprone
si tuccan ambos in s'aidatone
Cau e Ruzu a tenturare.
4.
«Cun sos runzinos ambos biccu a pare,
postu innanti e traende,
cand'unu cando s'ateru truvende
cun su bastone in manu,
portende s'archibusu fittianu
die bona e die mala,
cand'a bacchiddu, cando a fuste in pala,
hapende occasione
pro isparare tirat su tuppone
ch'hat in su burverinu.
Ma, oh disgrassia!, a Cau su runzinu
chi teniat l'est mortu:
su caddu baju lùmbinu, pei tortu,
hat fattu testamentu.
Bindighi dies in domo l'hat tentu
dendeli meighina:
dai sas segnias e dai s'orina
hat bidu e hat connottu
chi su caddu fìt brujadu e recottu
de sidis e de famine.
'Oh poverittu! - nêsit - bestiamine!
Mal'hapat e segnores
chi si fidan pius de servidores,
ladros mandiga a cua!'
E luego isse e totu a manu sua
l'hat postu servissiale».
5.
«Segnor Antoni, in custu hat fattu male,
e non creo chi sia':
cust'a mie mi paret boveria,
tenzami pro iscujadu,
chi a unu runzinu sentensiadu
hapan postu cristele».
«Comente so Antoni Manuele
- mi rispondesit prestu -,
'eo bi lu naro a manca e a destru
pro chi non so piseddu:
como a mie no m'andat su carveddu
che rundine e che merula.
E dai pustis l'hat missu una ferula
pro isgarrigadore:
e si su caddu de tantu dolore
est ruttu, e mortu inie,
si non cherides dare fide a mie
leade informassione».
«Si ponzo totu custu in sa cantone
timo che Cau e Ruzu
hapan contra vostè briga e annuzu».
«Cun rabbia e annoju
bi lis depo cantare a fìcca in s'oju,
e a Ruzu e a Cau,
ca a issos puru a forte fìlu sau
sos calzones non tappe,
dên ammustrare s'oju de su ciappe,
si mai l'haeren dad'a
bider a una grande camerada
in zerta occasione.
Si cumponzat pro custu sa cantone,
e accolla sa pesada:
«Pal chissu cabaddareddu
megliu mi n'andu a pidoni:
lu cabaddu polta a Antoni,
o Antoni polta a eddu?...».


S'imbustu
1.
Si naras ch'has un'imbustu
naralu, chi ja est beru.
2.
Un'imbust'has de remeju
in cosinzu, e in sestu,
tou siat o anzenu.
Da chi t'hat postu seju
non ti dat nient'impestu
lu portes istrint'o lenu.
Lead'has a oju pienu
ca su pannu t'est gustadu.
A oju pienu has leadu
ch'has su cagliaresu ispintu.
Da chi t'hat postu seju
non ti dat nient'impestu.
Ah! chi ti riet in chintu
non meressiat a tie;
ahi! ch'in chintu ti rie',
mirade ite bella sorte!
Da chi t'hat postu seju
non ti dat nient'impestu
istrint'o lenu lu portes.
A s'infache non lu 'ortes
si cheres chi no lu tacche,
no lu 'ortes a s'infache
pro non li perder su lustru.
3.
Portalu sempre a s'imbesse
si cheres chi duret meda,
si no est die 'agadia.
Non s’ ‘ischit d'ite det esse',
sol'ischimus ch'est de seda,
pelfa, istoffa, o lama siat.
Causadu has gelosia
a sas de pius altu gradu,
gelosia has causadu
a segnoras e a damas.
Non s'ischit d'ite det esse'
sol'ischimus ch'est de seda;
siat pelfa, istoffa o lama
unu pinzos has a fama
chi bi rien sos cosinzos,
tenes a fama unu pinzos
bestilu a mudas, e boffa.
Non s'ischit d'ite det esse',
sol'ischimus ch'est de seda,
siat pelfa, lama o istoffa.
De totu ti rie, e moffa,
de sas uguales a tie;
moffadi de totu, e rie,
chi no nd’ ‘ogan chei custu.
4.
Si bessis mudada 'asie
cun cuss'imbustu fantastigu
superas sas uguales.
Si ponias mente a mie
lu dias portare a càstigu
in sas dies prinzipales.
Servidu t'han curiales
sas mastras chi l'han cosidu,
curiales t'han servidu,
malu gagnu, a ti nde rie'?
Si ponias mente a mie
lu dias portare a càstigu
in sas prinzipales dies.
Solu mancat chi ti lies
in testa su muccarolu,
chi ti lies mancat solu
cubertedda e iscoffia.
Si ponias mente a mie
lu dias portar'a càstigu
in sas dies bagadias.
Pensâs chi no bi jompias
a l'haer, comente l'has,
chi no bi jompias pensâs
a l'haer a Mesuaustu?
5.
Su chi m'hat meravizadu
est ch'ue l'han aggiuntu
paret chi non siat giuntu.
Chie su pannu hat leadu
non gîghiat s'oju puntu,
capazze fit cant'e cantu.
Dadeli totu su 'antu,
li toccat in veridade.
Totu su 'antu li dade,
no est pinzos d'imbarrazzu:
chie su pannu hat leadu
non teniat s'oju puntu,
de mercanzia est capazzu.
Ah! ch'istei troppu pazzu
chi unu non mi nde lêi,
ah chi troppu pazzu istei
cando in sa buttega fìa.
Chie su pannu hat leadu
non teniat s'oju puntu,
capazz'est de mercanzia
chi ti deghet, maladia!
Su pannu in color’ ‘e feghe,
maladia!, chi ti deghe'
che beste de preidéru!
6.
Che tue bene cumposta
cun s'imbustu laoradu
a passamanu biancu:
pro su preju chi ti costa'
de zertu no has pagadu
sa manifattura mancu.
Un'imbust'has francu francu
pro duos tantos no lu das.
Francu un'imbustu has
de portare a mudadura.
Pro su preju chi ti costat
de zertu non l'has pagadu
mancu sa manifattura,
pius montat s'abbertura
de su pannu, però contat.
S'abbertura pius montat
pro culpa de su trapperi.
Pro su preju chi ti costat
de zertu no has pagadu
sa manifattura peri;
cant'has fattu ministeri
l'has comporadu barattu,
ministeri cant'has fattu
l'has tentu baratt'e giustu.
7.
Bessi galana e pomposa
cun cussu pinzos d'appentu
chi non lu pagat dinari.
Sa robba est valorosa,
su sestu est a s'intentu,
su cosinzu est singolari:
baranta liras mancari
l'istiman, si ti lu miran,
mancari baranta liras
bastan pro simile pinzos,
sa robba est valorosa.
Su sestu est a s'intentu,
unicos sun sos cosinzos,
no intr'in sos imbuddinzos
de similes laberintos,
in sos imbuddinzos no intro
pro pius che mai nd'este.
Sa robb'est valorosa,
su sest'est a s'intentu,
unicu su cosinzu este,
no lu 'endas ne l'impreste
si cheres chi no m'offenda,
no l'impreste ne lu 'enda
ca ch'hat zente ch'hat gustu.
8.
Zente ch'hat chi lu disizat
cantos si lu miran gai
in dossu bene cumpostu.
A su rasu s'assimizat
però no est rasu mai
ch'est pannu de pius costu.
Agettas non b'han postu
si no traucos e fettas,
non b'han postu agettas
chi fit istadu mezus.
A su rasu s'assimizat
però no est rasu mai
ch'est pannu de costu piusu,
non che fit istadu in usu
de lu portare frunidu,
in usu mai s'est bidu
e tue l'has giutu ocannu.
A su rasu s'assimizat
però no est rasu mai
ch'est de pius costu pannu.
Non t'est iscassu ne mannu,
già ti l'han fattu a cumpassu,
non t'est mannu ne iscassu,
già t’andat dechid’e giustu.
9.
Si naras ch’as un’imbustu
naralu, chi ja est beru.

Nessun commento:

Posta un commento